Kriptonun Pratik Kullanımı
Kripto para konsepti her geçen daha da popülerleşiyor. Birçok ülkede belli hizmetleri ödeme yolu olarak kripto entegre ediliyor. Örneğin Kanada’da KFC siparişinizi ödemek için kripto kullanabilirsiniz. Kriptonun pratik kullanımı her geçen gün daha da artıyor.
Peki bir ülke tüm geleneksel para birimlerini ve ödeme yöntemlerini bir kenara bırakıp sadece kripto para birimleriyle işleyebilir mi? Bu senaryo birçok farklı durum için oldukça faydalı. Örneğin bir ülke başka bir ülkeden ciddi yaptırımlara maruz kaldı diyelim. Böyle bir durumda belki kriptolar bu yaptırımlardan kaçınmada yardımcı olabilir?
Gelin Batı dünyasının Rusya’ya Ukrayna’daki askeri kriz sırasında gerçekleştirdiği tarihin en büyük yaptırımlarından birini örnek olarak alalım. Bu yaptırımlar arasında SWIFT, VISA, MasterCard gibi pek çok finansal aracın reddi yer alıyor.
Rusya sadece yaşanmış bir örnek. Başka herhangi bir ülkenin başına böyle bir şey gelebilir. Bu konuyu sadece vaka incelemesi olarak ele alıyoruz!
Hadi başlayalım.
Video Açıklayıcı
Video Açıklayıcı: Kriptonun Pratik Kullanımı
Okumak size göre değil mi? 'Kriptonun Pratik Kullanımı' video açıklayıcıyı izleyin
Can Russia Use Crypto to Bypass Sanctions? (Animated)
Rusya'da Yaptırımlar
Rusya’nın zorla başlattığı Ukrayna’daki büyük askeri krizi duymuşsunuzdur.
Durumun inanılmaz karışık ve korkunç olduğunu belirtelim. Bu yüzden herhangi bir politik konuya girmeyeceğim. Kendi konumuzla alakasına odaklanacağız, “kripto para ne için kullanılır?” sorusu üzerinden ilerleyeceğiz.
Gerekçesiz saldırganlıktan dolayı ABD, EU vb. Batı ülkeleri Rusya’ya çok çeşitli yaptırımlar uyguladı. Yaptırımların çoğu yüksek konumlardaki Rus oligarklarını hedef alıyor ve Rusya’nın ekonomisini etkiliyor.
Yaptırımlara ek olarak birçok Batı şirketi ülke içerisindeki faaliyetlerini kriz süresi boyunca durdurdu. Gelin bu yaptırımlara ve kısıtlamalara bakalım.
Öncelikle Rus ekonomise en büyük darbe muhtemelen ülke içerisinde SWIFT’in kısmi kısıtlanması oldu.
SWIFT nedir? SWIFT teriminin açılımı “The Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication”dır.
Kısaca SWIFT dünya çapında finansal bir mesajlaşma hizmetidir. Banka kurumları arasında niş bir internet hatta sosyal ağ denebilir. Bankalar arasında işlemler hakkında birbirleriyle iletişim kurmaları için dünya çapında kullanılan bir araçtır.
SWIFT işlemlerle doğrudan ilgilenmez. Bankaların işlemleri birbirleriyle mesaj şeklinde ulaştırmasını sağlar. Günde ortalama 32 milyon finansal mesaj gerçekleşirilir! Gördüğünüz üzere gerçekten devasa bir ağ.
İzin verin kriponun pratik kullanımı bölümümüz için SWIFT işlemlerini daha iyi anlamanız için bir örnekle anlatayım.
Diyelim ki Tom adında bir arkadaşınız var ve ona banka transferi aracılığıyla $10 göndermek istiyorsunuz. Ancak Tom farklı bir bankacılık platformu kullanıyor.
İşlemi yaptığınızda bankanız Tom’un bankasına konu hakkında mesaj gönderiyor. Tom’un bankasına sizden Tom’a bir işlem geldiğiniz ve bunun $10 olduğunu bildiriyor. Tüm bu bilgiler SWIFT ağında veriliyor.
SWIFT olmadan bankalar e-postalara ve zayıf şifrelemeye sahip mesajlara bel bağlamak zorunda kalırdı. anlayacağınız üzere konu finansal işlemler olduğundan bu ideal olmaktan çok uzak.
SWIFT’ın Rusya’da kısıtlanmasının büyüklüğünü anlamak adına şöyle düşünün; 2020’de Bank of Russia SPFS sistemine (“System for Transfer of Financial Messages” - SWIFT’e bir Rus alternatifi) 20 milyondan fazla mesaj gönderildi. Aynı yılda SWIFT ve diğer Rus olmayan banka mesajlaşma hizmetleri aracılığıyla Rusya’ya 110 milyondan fazla mesaj gönderildi.
7 Mart 2022’de 7 Rus bankasının SWIFT kullanması yasaklandı. Ayrıca Rusya’nın Ukrayna’ya olan saldırganlığı devam ederse daha fazla bankanın yasaklanacağı belirtildi.
Peki tüm bunlar Rusya için ne anlama geliyor?
Rus bankaları diğer ülkelerdeki bankalarla iletişime geçemiyor. Yani dünyanın geri kalanıyla bağlantıları koparılıyor. Rusya dışarıya para gönderemiyor ve dışarıdan para alamıyor. Ödemeler donduruluyor ve borç alınamıyor. SWIFT yasağı duyurulduğunda Rus rublesinin fiyatı %30 düştü.
Rus ekonomisine bir diğer darbe de VISA, MasterCard ve American Express’ten gelen açıklamalardan geldi. Üç şirket de ülkedeki faaliyetlerini durdurdu. Rusya’da yaşıyorsanız ve üç şirketin kartından birine sahipseniz bunlarla herhangi bir işlem yapamıyorsunuz. PayPal gibi uluslararası elektronik ödeme yöntemleri bile Rusya’daki faaliyetini durdurdu.
İnanılmaz büyük bir olay bu. En basit örnek olarak VISA’yı ele alalım. Muhtemelen dünyanın en popüler ödeme kolaylaştırıcısı. Online pazar yerlerinde inanılmaz şekilde destekleniyor. dünya çevresinde 2 milyar (evet doğru okudunuz, milyar) kişi tarafından kullanılıyor.
Rusya’ya uygulanan daha pek çok finansal yaptırım var. Bunlar sadece en önemli olanları. Özetle bu yaptırımların ve büyük şirketlerin ülkedeki faaliyetlerini durdurmasının Rusya ekonomisini ciddi anlamda etkilediğini söyleyebiliriz.
Peki kriptonun pratik kullanımı konuyla nasıl ilişkili?
Kripto Paralar Rusya İçin Yaptırımlardan Kaçınma Aracı Olabilir Mi?
Rusya’ya finansal yaptırımlar devam ettikçe birçok insan kripto para birimlerinin bu yaptırımlardan kaçınmak adına kullanılıp kullanılmayacağını sorgulamaya, “kripto para ne işe yarar?” diye sormaya başladı. Bunun nasıl gerçekleşebileceğini anlamak adına önce “KYC” ifadesini bilmek gerekiyor.
KYC’nin açılımı “Know Your Customer”. Dünya çevresindeki tüm bankacılık ve finans kurumlarının uyması gereken finansal düzenlemeler grubu. Bu kurumların potansiyel sahtekarlık ve para aklama olaylarını belirlemek ve önlemek için müşterilerinden bilgi toplaması (bu kişileri tanıması) gerekiyor.
Geleneksel bankacılık kurumları katı KYC kontrolleri gerçekleştiriyor. Bu yüzden geleneksel bankalar katı bir şekilde regüle ediliyor. Kripto para birimleri biraz da gri bir alan.
İlk olarak DEX’ler var; decentralized cryptocurrency exchange platforms (merkezi olmayan kripto para birimi borsaları). “Kripto para ne için kullanılır?” sorusunu kafasında bitirmiş kişiler bu platformlarda alım satım yapan kişiler tamamen anonim kalabiliyor. Rus vatandaşları bu konuda istisna değil. DEX’ler Rusların bu yaptırımlardan kaçınmasına yardımcı olabilir.
Durum merkezi borsalarda da pek farklı değil. Çoğu KYC kanunlarına ve regülasyonlarına uyum sağlasa da uyumluluk çoğu zaman yüzeysel seviyede, geleneksel finans kurumlarıyla bir değil. İşte bu yüzden kripto regülasyonu hala çok belirsiz bir konu. Çok fazla gri alan ve açıklık var.
Saygın ve iyi bilinen kripto para borsalarından Kraken bunun en iyi örneklerinden biri. Kripto para kullanım alanları için kullanılabilen Kraken’ın CEO’su Jesse Powel yasallık açısından yaptırımlara uyacaklarını ancak platformun Rus kullanıcıları engellemeyeceğiniz. Bunun adil olmayacağını, ülkede Ukrayna’daki Rusya hareketlerini onaylamayan pek çok kişi olduğunu belirtti.
Ek olarak Rusya “dijital ruble” adlı kendi ülke parasının sanal versiyonunu geliştirdi. 2020’de Rusya Merkez Bankası dijital rublenin Rusya’yı Batı’dan “daha bağımsız” kılacağını ve birçok ülkenin potansiyel yaptırımını rahatlatacağını belirtmişti.
Tüm bunları dikkate alarak şu soruyu cevaplamak gerekiyor; kriptonun pratik kullanımı Rusya’daki yaptırımları hafifletme imkanına sahip mi?
Bence hayır. İzin verin açıklayayım.
Devalüasyon
Rusya gibi yaptırım uygulanan ülkelerin ilk sorunu paranın devalüasyonu.
Devalüasyon bir ülkenin parasını örneğin Amerikan doları gibi başka ülkenin paraları karşısında değer kaybetmesine denir.
Diyelim ki bir banka var; %50’i Rus rublesiyle %50’si Amerikan dolarıyla dolu. Bir gün herkes bankaya gelip rublesini dolarla değişmek istiyor. Ne olur? Banka daha fazla ruble toplamaya başlar ve dolar kaybeder. Hangisinin fiyatı artar, hangisi değersizleşir?
Dolara olan talebin çok fazla ve sürekli olmasından dolayı bankaya getirilen her rubleyle rublenin fiyatı düşer. Doların fiyatı ise inanılmaz yükselir. Aynı şey ruble ve Bitcoin için de geçerli. Bitcoin fiyatı çok fazla talepten dolayı artar. Rublenin fiyatı düşer.
Devlet açısından bu ölümcüldür. Kendi para biriminin kontrol edilemez, bir devlete ait olmayan bir paraya karşı değer kaybetmesine izin veremez.
Yani bir Rus vatandaşı kripto kullanmaya başlarsa rublenin fiyatı daha da değer kaybeder. Böylelikle Rusya güç kaybeder. Rusya Merkez Bankasının kriptolara karşı önlemler aldığı söyleniyor!
Ek olarak yakın zamanda Rus devleti vatandaşların USD gibi yabancı para birimleri alma, gönderme ve bunlarla işlem yapmasını kısıtlayan yeni yasalar çıkardı.
Yabancı bir para birimi aldıklarında Rus vatandaşlarının üç gün içerisinde toplam miktarın %80’ini rubleye çevirmesi, aksi takdirde ceza ödemesi gerekiyor. Rusya’da yaşayıp kriptolarınızı USD veya EUR’ya çeviriyorsanız neredeyse hemen rubleye çevirmeniz gerekiyor.
Durum beraberinde İKİ problemi getiriyor; rublenin fiyatı çok değişken hale geldi ve tüm Rusya’da kripto ve geleneksel para birimleri arasında değişim yapmak için piyasada yeterli likidite kalmadı.
Kitlesel Benimseme
Rusya gibi yaptırım uygulanmış ülkelerin yaşadığı ikinci sorun da kitlesel benimseme.
Diyelim ki içerisinde 100 şekerin olduğu bir kavanoz var. Bir çocuk gelip 97 şekeri tek seferde yiyor. Ancak hepsini bitirmeden durdurmayı başarıyorsunuz ve 3 tane kalıyor. Çocuğun sağlığı için 3 şekerin büyük bir fark yaratacağını düşünüyor musunuz?
Peki kriptonun pratik kullanımı ile alakası ne? Rusya ve yaptırımlar konusunda pek çok göz kriptonun üzerinde. Ana akım medya, birçok siyasetçi vb. “Kripto para ne işe yarar?” sorusu üzerinden bakıldığında kripto para birimleri çok ufak bir fark yaratıyor!
Küresel nüfusun %3’ü herhangi bir formda kripto sahibi. Ayrıca insanlar genellikle küçük miktarlarda kripto saklıyor. Çok azı bütün birikimini kriptoya yatırıyor. İnternette dile getirilen popüler oran %10. Peki, diyelim ki kripto sahiplerini %10’u tüm birikimini bu alana yatırmış olsun.
Toplam global net değerin %0.3’nün kripto olduğu anlamına gelir. Bunu Rusya örneğine geçirelim. Rusların %0.3’ü (oran konusunda cömert davranıyorum) çok fazla kripto sahibi olsa bile yine de çok düşük bir oran. Böyle durumlarda ülkenin ani ve beklenmedik kitlesel benimseme gerçekleştirmesi imkansız.
Peki paranın geri kalanı nerede? %99.7 nerede?
İki yerde; insanların cüzdanında ve banka hesaplarında.
Kriptoya odaklanmak yerine tüm yaptırımlar geleneksel bankacılık ve para akış mekanizmalarına odaklanmalı. Kripto para kullanım alanları ciddi bir fark için çok ufak!
Kitlesel benimsemeye başka bir engel de ortaklar. Ruslar rublelerini alma ve harcama konusunda sıkıntıda değiller, iş yaptıkları yabancı şirketler büyük bir sorun.
Neden mi?
Diyelim ki tüm yaptırımlara tamam deyip işinizin hayatta kalması için “kripto para ne için kullanılır?” öğrenip kripto trenine atladınız. Peki ya yabancı ortaklarınız?
Diyelim ki perakende iPhone satışı yapıyorsunuz ve uluslararası dağıtıcılardan, yani yabancı şirketlerden toplu sipariş veriyorsunuz. Kripto dostu olsanız bile herhangi bir şey değişmiyor çünkü iş yaptığınız yabancı şirketler tüm durumdan haberdar olacak. Kripto karşılığında resmi olarak iPhone satışı yapacak büyük bir yabancı dağıtıcı olmayacak!
Aynı durum sokaktan geçen vatandaş için de geçerli. Diyelim ki bir kişi ABD’ye göç etti ve her ay gelirinin bir kısmını ailesine yolluyor. Tüm bu işlemleri kripto olarak nasıl yapacağını öğrenmesi gerekiyor! Ayrıca babaannesine nasıl kripto kullanacağını öğretmesi gerekiyor. Rusya’daki yaşlı popülasyonu çok fazla olduğundan pek “tercih edilebilir” bir seçenek değil.
Kitlesel benimseme ve ortaklar demişken sık sık kripto yardımıyla Rusya ve Çin arasında alım satım fikri sürekli olarak öne sürülüyor. Kripto para birimleri Çin’de yasak. En azından bu bölümün kaleme alındığı dönemde. Aynı durum Rusya için de geçerli. Merkezi olmayan ve anonimlik sağlayan para birimlerine sıcak bakılmıyor.
Çin Komünist Partisi’nin kriptoyla AliExpress’ten daha iyi iPhone kabı, sahte Ipad veya düşük kaliteli gereçler alabilmeniz için kripto paralara yeşil ışık yakacağına inanıyor musunuz?
Daha hoşgörülü olunsa bile pek bir şey değişmezdi çünkü tüm tedarik zincirini, alım satımların nasıl gerçekleşeceğini ve dünyanın geri kalanından nasıl saklanacağını düşünmeniz gerekir.
Yapamazlar.
Gizlilik
Rusya gibi yaptırıma uğramış ülkelerin yaşadığı başka bir sorun da gizlilik.
Rusya’da nakit kraldır. Şöyle düşünün; çok fazla nakit kazanıyorsunuz ve aynı şekilde harcıyorsunuz. Lamborghini, ev veya sokakta nakitle bir burger satın alıyorsunuz. Parayı nasıl kazandığınıza kimse karışmıyor. Kriptoyla bu imkansız. İnsanlar izleneceğinden ve vergi kesileceğinden korkuyor. Çoğu Rus için büyük bir caydırıcı!
Kripto para işlemleri sandığınız kadar izlenemez değil. Kriptonun pratik kullanımı ile yaptığını işlemler anonim olsa da çok temel düzeyde. Zincirdeki verileri inceleyen özel şirketler var.
Bitcoin alım satımı yaparsanız adresiniz Rusya’da olduğu için fişlenebilir. Sonucunda da birçok merkezi borsa size hizmet sunmaz. Beraberinde pek çok sorun yaratır.
ABD’li senatörler ülkeye uygulanan yaptırımlardan kaçınmak için Rusya’nın dijital para birimlerini nasıl kullanabileceği sorusunu sorduğunda bu daha da öne çıktı.
ABD konuya müdahil olduğundan Rusların kriptonun pratik kullanımı konusunda büyük bir açıklık bulması çok zor.
Peki ya gizlilik coinleri? Rusya yaptırımlardan kaçınmak için bunları kullanamaz mı?
Gelin kripto para kullanım alanları içerisinde buna bir bakalım. Örnek olarak en popüler gizlilik coin’i olan Monero’yu ele alalım.
Monero yazının kaleme alındığı dönemde $3 milyarlık piyasa değerine sahip. Sanal olarak izlenemeyecek şekilde oluşturulmuş bir kripto para birimi için gerçekten büyük bir oran! Ancak Rusya’nın toplam gayri safi yurtiçi hasılası $1.5 trilyon. Monero bunun %0.2’sini oluşturuyor. Fark edeceğiniz üzere neredeyse hiçbir şey.
Örnekle ele alalım. Diyelim ki $3 milyarlık tüm Monero Rusya için kullanılabilir olsun. Normalde bu imkansız ama örnek için böyle olduğunu varsayalım.
1000 Rustan ortalama sadece 2’si Monero’ya erişebilirdi. Monero’nun tüm piyasa değerinin Rusya’da olduğunu ve gayri safi yurtiçi hasılanın ülkede eşit dağıtıldığını varsayarak bakıyoruz. Gerçekte oran çok ÇOK daha kötü.
Son Sözler
Kriptonun pratik kullanımı ile bir ülke sadece kripto para birimleriyle işleyebilir mi? Kriptolar geleneksel para birimlerinin yerini alıp tek ödeme yöntemi olabilir mi? Mümkün değil.
Kripto haberleri her yerde olsa da, insanlar kitlesel benimseme hakkında konşsa da ülkelerin ana para birimi olarak kullanması için ÇOK küçük ve çok karmaşık. İşte bu yüzden bizim için erken benimsemeci olarak girmemiz adına dev bir fırsat!