Automated Market Maker Nedir?
Gelin Automated Market Maker nedir birlikte öğrenelim!
Automated Market Maker (AMM diye de bilinir) insanlara merkezi olmayan kripto para borsalarında belli kripto varlıklarının takasında yardımcı olmak için tasarlanmış karmaşık algoritmalardır. Bu algoritmalar otomatik olarak arz ve talep etkenlerine tepki verir. Alım satım yapanların birbiriyle etkileşime girme ihtiyacını ortadan kaldırır.
Automated Market Maker’lar merkezi olmayan kripto para borsası sektörünün yapı taşlarından biridir. AMM’ler olmadan DEX’ler (merkezi olmayan borsalar) var olamaz ve işleyemez. En azından şu anda var oldukları şekilde. Automated Market Maker nedir açıklarken bundan da bahsedeceğiz!
Yazımızda size Automated Market Maker’ı tanıtacağız. Automated Market Maker nasıl çalışır ondan da bahsedeceğiz!
Hadi başlayalım!
Video Açıklayıcı
Video Açıklayıcı: Automated Market Maker Nedir?
Okumak size göre değil mi? 'Automated Market Maker Nedir?' video açıklayıcıyı izleyin
What is an Automated Market Maker in Crypto? (Animated)
Automated Market Maker Nedir?
Automated Market Maker nedir sorusunun cevabı gerçekten de kripto dünyasının karmaşık konuları arasında. Sebebi de konuyu çevreleyen çok teknik ayrıntı ve sektöre özgü jargon bulunması.
Diyelim ki bir köyde, bir adada yaşıyorsunuz. Herkes sadece çatal kullanıyor ve başka yemek yeme gereci yok. Çatal iyidir ancak çorba içmeniz kolay olmaz! Çatal çok olsa da diğer gereçlerin olması da muhteşem olur!
Bir gün adanıza bir gemi geliyor. Geminin kaptanı bir ticaret adamı olduğunu, sadece kaşık kullanılan bir adadan daha yeni ayrıldıklarını söylüyor. Kaşık adasında yaşayanlar da çatal kullanmak istiyor!
Kaptan size bir teklif sunuyor; adalar arasında gidip gelecek gemisi sunacağını ve insanların çatal ve kaşık takası yapmasına imkan sunacağını söylüyor. Tüm bunlar için geminin ihtiyacı olan şey iki taraftan da gereç tedariki; 1000 çatal ve 1000 kaşık diyelim.
Özetle gerçek dünyada bahsettiğim ticaret adamı aslında merkezi olmayan borsa. Gemi Automated Market Maker ve ürünler de kripto para birimleri.
Automated Market Maker Nasıl Çalışır?
Automated Market Maker nedir açıkladığımız bu bölümde şimdilik bu örneğe ara verelim. Automated Market Maker platformları nasıl işler ona bakalım.
Örneğimizde çatal ve kaşıkların iki farklı kripto para birimi olacağını söylemiştik. Bunlara ÇATAL coin ve KAŞIK coin diyelim. Adalar arasında gidip gelen özel gemi de Automated Market Maker işlevine sahip. Bir AMM’nin çalışması için içerisinde iki kripto para türü bulunması gerekiyor.
Olay şu; başlarken Automated Market Maker iki kriptodan da eşit miktarda sahip olmalı. Sebebini birazdan Automated Market Maker örneği sonrası açıklayacağım. Şimdilik algoritmanın işleme şekli bu diyelim.
Örneğimize geri dönelim.
Özel gemiye 1000 çatal yüklemeye karar verdiniz. Adanın diğer yaşayanları da 1000 kaşık kaymaya karar verdi. Tüm bu gereçler özel gemide saklanıyor. Gemi araçları derli toplu saklıyor ancak çatal ve kaşıklar için değer oranı HEP aynı olmalı.
Peki nasıl güvence olacak? Basit. Gemide 1000 kaşık ve 1000 çatal olduğundan birleşik değeri her zaman 1 milyondan fazla olmak zorunda. Ürünlerin değeri çatal ve kaşıkların çarpımının sonucu.
Az önce Automated Market Maker algoritmasını öğrendiniz. Başka bir deyişle Automated Market Maker nasıl çalışır dendiğinde bunu mümkün kılan ana kuralı öğrendiniz! Formül olarak yazıldığında şöyle görünür:
X * Y = k
Burada X çatal, Y kaşık. “k” ise çarpımın sonucunu temsil ediyor. Ne olursa olsun HER ZAMAN aynı kalması gereken bir sayı bu. Diyelim ki bu 1 milyon olsun.
Neden mi önemli? Gelin yakından bakalım.
Diyelim ki adanızda kaşık kıtlığı çıktı. Özel gemiye gidip 200 çatal verdiniz. Ne kadar kaşık alacaksınız?
200 derseniz aslında bu yanlış! Doğru cevap 167. Kafa karıştırıcı gelebilir ama aslında oldukça basit!
Özel geminin 1000 çatalı ve 1000 kaşığı var. Kaşık karşılığında daha fazla çatal vermek istiyorsunuz. Bu da takastan sonra gemide çataldan çok daha az kaşık kalacağı anlamına geliyor! Böylelikle yüksek talep olduğundan kaşıklar daha değerli hale geliyor!
Peki nasıl 167 alıyorsunuz? Öncelikle çatalları gemiye yüklüyorsunuz. Gemide toplamda 1200 çatal olmuş oluyor. Sonrasında sabit değer miktarını yani 1 milyonu alıp 1200’e bölüyorsunuz. Sonuç 833. Şimdi bu sayıyı gemide bulunan 1000 kaşıktan çıkarıyorsunuz. Sonuç 167. 200 çatal için alabileceğiniz kaşık miktarı bu!
Automated Market Maker nedir konusuna dönecek olursak bu dayanak oldukça basit. Automated Market Maker platformları içerisinde varlık takası yaptığınızda takas yapılabilecek daha az varlık kalacak. Böylelikle değeri artacak ve pahalılaşacak! Automated Market Maker’a KAŞIK coin’leri karşılığında ÇATAL coin’leri vermek istiyorsanız ve bu platformdaki SPOON coin’lerinin sayısını düşürecekse haliyle fiyatı artıyor.
Coin’lerinizi tam olarak kime veya neye veriyorsunuz ya da kimden alıyorsunuz? Örneğimizdeki “özel gemi” özel bir yakıt tankına sahip. Adı da “likidite havuzu”.
Kripto hakkında bir şeyler biliyorsanız şimdi her şey rayına oturmuş olabilir! Oturmadıysa ve bu terim size yeniyse konsepti daha iyi anlamanız açısından likidite havuzlarına ayırdığımı bölümü okumanızı tavsiye ederim.
Likidite havuzları Automated Market Maker’ların şu anda faaliyetini sürdürdüğü şekilde çalışmasını sağlıyor. Havuzda iki kripto para birimi bulunuyor. Örneğimiz üzerinden gidersek bunlar ÇATAL ve KAŞIK coin’leri.
Automated Market Maker nedir diyip etkileşime girdiğinizde ve alım satım yaptığınızda otomatik olarak havuzdaki durumu kontrol ediyor. Başka bir deyişle belli coin’lerin tedarikinin azalıp azalmadığına ve talebin artıp artmadığına bakıyor. Böyle bir durumda AMM iki kriptonun da fiyatını az önce bahsettiğimiz formüle göre ayarlıyor.
Tüm bu işlemler milisaniyeler içerisinde gerçekleşiyor!
Automated Market Maker’ın, daha doğrusu AMM’nin kullandığı likidite havuzunun formüldeki “k” değerini sağlamak için iki varlığın miktarının eşit olması gerektiğini unutmayalım.
Sebebi de bu değerin her işlem gerçekleştiğinde coin’lerin fiyatlarını (veya değerlerini) yeniden belirlemek ve hesaplamak için kullanılması.
Automated Market Maker nedir artık biliyorsunuz. Peki ne için kullanılıyor? İnsanlar karmaşık araçlar olmadan kendi aralarında takas yapamaz mı?
Gerçeği söylemek gerekirse Automated Market Maker platformları muhteşem icatlar. Merkezi olmayan borsaları canlı ve fonksiyonel tutmak adına önemliler! Automated Market Maker’lar insanların istediği varlıkla başka bir kişiye ihtiyaç duymadan takas yapmasına imkan tanıyor. Merkezi olmayan borsalarda bir kişiyle değil makineyle takas yapmış oluyorsunuz.
Diyelim ki Ethereum coin’lerinizle Bitcoin almak istediniz. Eski yöntemle yaparsanız başka birinin BTC karşılığında ETH satmasını beklemeniz gerekir. Sonrasında alım satımın tüm parametrelerinin uyuşması gerekiyor. Sonrasında alım satım gerçekleşiyor.
Örnek olarak Ethereum ve Bitcoin kullandığımızda komik görünebilir. Ancak unutmayın ki piyasada çok daha az bilinen çok fazla kripto varlık var! Yani bunlarla alım satım yapacak birini bulmak için çok fazla beklemeniz gerekebilir.
Automated Market Maker örneği için böyle bir sorun yok. Merkezi olmayan borsalardaki bu araçlarla anında alım satım yapabilirsiniz!
Likidite havuzları ayrıca kripto severlerin pasif gelir elde etmek için kullanabileceği bir yöntem! Staking ve likidite havuzları hakkındaki diğer konulara göz attığınızdan emin olun.
Automated Market Maker nedir bölümümüzün başında hatırlarsanız 1000 çatal ve 1000 kaşık örneğinde özel bir gemiye ihtiyaç olduğunu söylemiştim. Birisi tüm bu çatal ve kaşıkları tedarik etmeli. Başka bir deyişle birileri likidite havuzlarına kripto para birimleri sağlamalı. Gökten yağacak hali yok!
Kripto varlık sağlayan kişilere likidite sağlayıcıları veya yatırımcılar deniyor. Automated Market Maker’lar yatırımcılara havuzda gerçekleşen her işlemden ufak bir yüzde olarak coin ödülü veriyor. Böylelikle yatırımcılar kar edebiliyor. Alım satım yapanların da işi görülüyor!
Son Sözler
Automated Market Maker nasıl çalışır kısaca işledik. Günümüzde bu algoritmalar çok daha karmaşık. Üzerine daha fazla çalıştıkça daha fazla soru karşınıza çıkıyor!
Örneğimizde iki kripto para birimini ele aldık. Ya AMM iki değil de üç, dört, beş veya daha fazla kripto varlıkla aynı anda çalışıyor olsaydı? İşte o zaman formül daha da karmaşıklaşıyor!
Umarım çok fazla şey öğrenmişsinizdir. Kripto dünyası hakkında daha fazla şey öğrenmek için Web 3.0 bölümüne göz atabilirsiniz!