Kripto para dünyası hem insanların paraya bakışını değiştirdi hem de daha önce hiç var olmayan yeni ve heyecan verici bir çok kelimeyi hayatımıza kattı. Blockchain topluluğu tarafından kullanılan en popüler kelimelerden biri merkezi olmayan uygulamalar, yani dApp'ler (Decentralized Application).
"dApp nedir? Ne işe yarar?" diye sorduğunuzu duyar gibiyim. dApp ne işe yarar öğreneceğiniz bu rehberi okumaya devam ettikçe bu ve buna benzer pek çok sorunuza yanıt bulacaksınız!
Öncelikle bir uygulamayı merkezi olmayan şekle neyin getirdiğine bakacağız. Sonrasında teknolojisinin nasıl çalıştığına ve gerçek dünya sorunlarını çözmek için nasıl kullanıldığına göz atacağız. Her şey açık ve basit bir şekilde açıklanacak. Her birini anlamanız için örnekler verilecek. Gelin "dApp nedir?" rehberimize "merkezi olmayan" ifadesini inceleyerek başlayalım.
Did you know?
Kriptoyla daha zeki ve daha zengin mi olmak istiyorsunuz?
Abone Olun - Her hafta yeni açıklayıcı kripto videoları yayınlıyoruz!
What is AVAX? (Avalanche Network Explained With Animations)
İçindekiler
- 1. Merkezi Olmayan Uygulamalar: "Merkezi Olmayan" Ne Anlama Geliyor?
- 2. Akıllı Kontrat Nedir?
- 3. dApp Nedir?
- 3.1. Teknoloji
- 4. dApp Nasıl Yapılır?
- 5. Merkezi Olmayan Uygulamaların Gerçek Dünyadaki Örnekleri
- 5.1. Etherisc
- 5.2. Golem
- 5.3. Ethlance
- 6. Gelecekte dApp'i Neler Bekliyor?
- 6.1. Enerji
- 6.2. Siyaset
- 7. Son Sözler
Merkezi Olmayan Uygulamalar: "Merkezi Olmayan" Ne Anlama Geliyor?
Eğer bir şey merkezi olmayan bir yapıya sahipse tek bir kişi veya tüzellik tarafından kontrol edilmediği, sahip olunmadığı veya yönetilmediği anlamına gelir. Bitcoin'in yaratıcısı dünyanın ilk kripto para birimini parayı merkezi olmayan bir yapıya dönüştürme amacıyla tasarladı. Ancak "dApp Nedir?" rehberimizin ilerleyen bölümlerinde de göreceğimiz üzere merkezi olmayan yapı sadece paraya fayda sağlamıyor; neredeyse her şeyde uygulanabiliyor!
Şu Anda Etkin Olan Güncel Teklifler:
CLAIM $600 REWARD
Exclusive Binance Referral Code
Don't miss this limited-time deal that's only available for our readers. Use the Binance referral code 49316610 & receive up to $600 in rewards and bonuses!
İLGİNÇ BİR BİLGİ
Satoshi Nakamoto bir rumuz. Bitcoin'in yaratıcısı Bitcoin'i oluştururken bu adı kullandı ancak sonrasında sahte olduğu ortaya çıktı. Kimse gerçek yaratıcının kim olduğunu bilmiyor!
Olayı basit tutmak adına örnek olarak Euro'yu (EUR) kullanacağız. Bir tüketici süpermarkete gidip alışverişini kağıt parayla yaptığında merkezi sisteme katkıda bulunur. Sebebi de alıcı ve satıcının Euro akışında kontrole sahip olmaması.
European Central Bank bu rolü üstlenir. Vatandaşın sahip olmadığı kontrole sahiptir. Buna faiz oranları, para tedariki dahildir.
Maalesef merkez bankaları her zaman doğru olan şeyi yapmaz, bu yüzden bankaları kullanan insanlar bunun bedelini öder. Ancak Bitcoin merkezi olmayan bir para olarak bu inanca meydan okudu.
Merkezi olmayan yapısı sayesinde bu para birimi herhangi bir merkez bankası veya devletin kontrolünde değil. Bitcoin ağı kontrolü topluma veriyor. Yani internet bağlantısı olan herkes işlemleri görüntüleyebilir ve onaylayabilir.
Bitcoin ağındaki bilgisayarlar (nod olarak da bilinirler) yeni Bitcoin'lerle ödüllendirilirler. İşte bu yüzden nodlara madenci adı verilir. İşlem onaylayıp karşılığında ödül alırlar. Tıpkı altınla ödüllendirilen altın madencileri gibi. Bu sistemi kullanarak blockchain merkezi bir yapıda çalışır.
Merkezi olmayan yapının ne olduğunu ve paraya nasıl uygulandığını öğrendiğinize göre sıra geldi merkezi olmayan uygulamalar dünyasında akıllı kontratların rolüne.
En Sevilen Bulgular
Alakalı konular hakkında kapsamlı bilgi mi arıyorsunuz? Sizin için benzer yazılar topladık. Göz atın!
Akıllı Kontrat Nedir?
Akıllı kontrat teknolojisi ilk kez 2015'te Ethereum tarafından ortaya çıkarıldı. Finansal işlemler için çok daha fazla imkan oluşturdu. Akıllı kontratlar iki veya daha fazla kişinin belli koşullar altında sözleşme yapmasını sağlıyor. Bu koşullar tamamlandığında akıllı kontrat otomatik olarak faaliyete geçiyor.
dApp'ler nedir merceği altında merkezi olmayan uygulamaların gerçek dünyadan örnekler üzerinden düşünmek için ev satmayı ele alabiliriz. Normalde komisyoncuya ve başvuruya ücret ödenir. Akıllı kontratla ise şöyledir:
- Evinizi akıllı kontrata koyarsınız (evinizin sahipliğini temsil eden bir token kullanarak bu mümkün). Fiyatı 150 ETH olarak belirlersiniz.
- Akıllı kontratın koşulu şu olur; EĞER biri akıllı kontrata 150 ETH gönderirse O ZAMAN token kişinin adresine gönderilir.
- Yani birisi evinizi satın almak isterse tek yapması gereken şey akıllı kontrata gerekli miktarda ETH'yi göndermektir.
- Gönderilen miktar doğruysa token (evinizin sahipliği) o kişiye gönderilir, 150 ETH de size. Miktar doğru değilse ETH gönderene geri yollanır eviniz de akıllı kontratta kalır.
dApp nedir diye merak edenler için şöyle açıklayayım; akıllı kontrat kullanarak komisyoncuya ihtiyaç kalmaz. Herhangi bir başvuru ücreti ödemeniz de gerekmez. Güvenmeniz gereken merkezi bir otorite ve alınması gereken bir komisyon yoktur! Tek ödemeniz gereken şey Ethereum ağında işlem onaylayan nodlara verilen Ether işlem ücretidir. Bu ücret çok azdır! Normalde yaklaşık $0.30 ila $1.30 arasıdır.
Ethereum Ortalama İşlem Ücreti | Kaynak: bitinfocharts
dApp nedir dendiğinde akıllı kontratların sayısız kullanım alanı olduğunu görüyoruz; otel/uçak bileti ayırtma, araç satma, borç verme gibi.
Akıllı kontrat nedir diye sorulduğunda öne çıkan ana avantaj sözleşmenin onaylanması için üçüncü parti ihtiyacını ortadan kaldırmasıdır. Her işlem halka açık blockchain'de görüntülenebilir. Bu örnekte para sözleşmenin şartlarına göre otomatik olarak dağıtılıyor. Akıllı kontratlar merkezi olmayan bir sistemde (blockchain) çalıştığından üçüncü partiye güvenmenize gerek yok!
Akıllı kontratlar sayesinde normalde komisyona ve işlem ücretlerine virelen tonlarca para cebinizde kalıyor. Ayrıca zamandan da tasarruf ediyorsunuz!
Akıllı kontratların başka bir muhteşem tarafı da merkezi olmayan uygulamalara hayat vermesi:
Akıllı kontrat blockchain'e yollandığında düzenlenmesi ve değiştirilmesi imkansızdır. Yani geri almanın yolu yoktur. Kimse kontrat üzerinde oynama yapamaz!
dApp Nedir?
dApp ne işe yarar konulu rehberimizi şimdiye kadar okuduysanız merkezi olmayan bir sistemin nasıl işlediğini çoktan anlamışsınızdır. Akıllı kontratların ticaret geleceğini nasıl etkileyebieceğini de görmüşsünüzdür.
Sıra geldi dApp'e. dApp (ya da merkezi olmayan uygulamalar) teknolojisine geçmeden önce normal (merkezi) uygulamaların geçmişine ve nasıl işlediklerine bir bakalım. Sonrasında bu uygulamaların merkezi olmayan yapıya geçmelerinin neden önemli olduğuna değiniriz.
Merkezi Uygulamaların Kısa Tarihi
Bilgisayarların ilk zamanlarında uygulamaların doğrudan kullanıcının cihazına yüklenmesi gerekirdi. Tetris veya Solitaire gibi oyunları düşünün. Bunlar bilgisayarınıza yerel olarak yüklenmiş uygulamalardan bazıları. Harici sunucuyla (ör. internet) bir alakası yok.
Zaman geçtikçe uygulamalar World Wide Web ile iletişim kurma yetisi kazandı. Buna muhteşem bir örnek kullanıcıya dünyanın herhangi bir yerine veri göndermesini sağlayan web tarayıcılardır. Sonrasında mobil uygulamalar geldi. İnternete bağlı bir PC'nin sunduğu özellikleri ve faydaları sunuyorlardı.
Burada önemli nokta tüm bu uygulamaların merkezi olması. Yani merkezi olmayan uygulamaların tam zıttı. Ortalama kullanıcı için önemli olmayabilir belki ancak bir anlığına düşünürseniz sizi nasıl etkilediğini anlamaya başlayabilirsiniz. Merkezi uygulamaların bizi etkilediği ve bize sorunlar yaşattığı pek çok şey var. İşte bu yüzden merkezi olmayan yapı çok önemli!
dApp Nedir? dApp'ler Neden Önemli ve dApp'ler Nasıl Çalışır?
Facebook - Bir sosyal medya devi olan facebook dünyanın her tarafında kullanılıyor. Çin'de yasaklanmasına rağmen (dünya nüfusunun tahmini %20'sine sahip bir ülke) Facebook'u aktif olarak kullanan 2 milyardan fazla kişi var!
Facebook'a verdiğiniz özel bilgilerin miktarını düşünün. Facebook hesabı oluşturarak bile adınız, doğum tarihiniz, yaşadığınız ülke gibi kişisel bilgiler sunarsınız. Kullanmaya devam ettikçe daha da fazlasını verirsiniz.
Kaynak: newgenapps
Facebook konumunuza, fotoğraflarınıza, nerede yaşadığınıza, kahvaltıda ne yediğinize, kiminle ilişki yaşadığınıza, evcil hayvana sahip olup olmadığınıza erişim sağlayabilir. Tüm bu bilgileri 2 milyar kişiyle çarptığınızda Facebook ekibi çok büyük bir veri tabanına sahip oluyor. Tüm bu veriler merkezi sunucularında özel bir şekilde saklanıyor.
Yani sunduğunuz kişisel bilgilerinizi kötüye kullanmamak adına Facebook'a güvenmiş oluyorsunuz. Ancak bu bilgiler sık sık pazarlama şirketlerine satılıyor!
Merkezi sunucular da kötü çünkü kandıklarında (hacklenebilirler veya teknik sorunlar yaşayabilirler) tüm ağ offline oluyor. Facebook'a erişemiyorsunuz. Facebook merkezi olmayan sunucular kullansa ve daha merkezi olmayan bir yapıya sahip olsaydı bir sistemin kapanması sorun olmadı. Çünkü ağdaki bilgiler tek bir merkez nokta yerine birçok farklı nodda paylaşılırdı.
Tüm bunlara ek olarak Facebook'un merkezi olmayan sunuculara sahip olması bilgileriniz için kimseye güvenmeniz gerekmediği anlamına gelirdi. Paylaşımlı veri tabanı kimsenin kontrolünde olmazdı. Bilgiler şifrelenirdi. Şifreyi kırma gücü de sadece sizde olurdu!
Başka Bir Örnek
YouTube merkezi yapının başka bir dev örneği. YouTube yönetim ekibi yüklenen tüm videolar üzerinde tam kontrole sahip. Platformun hoşuna gitmeyen bir şey varsa videoyu silebilir. Ayrıca videoyu yükleyen kullanıcıyı engelleyebilir!
Kullanıcılar videolardan para kazanıyor olsa bile YouTube kazançtaki büyük payı kendisine alıyor. YouTube merkezi olmayan uygulama olsaydı böyle bir sorun olmadı. dApp'te ödeme yapılacak üçüncü parti (YouTube gibi) yok. Videolarınızı silen veya sizi engelleyen bir üçüncü parti de yok!
Teknoloji
dApp'ler akıllı kontratlar ve blockchain için bir arayüz gibi. Blockchain'i internet, akıllı kontratları da World Wide Web, merkezi olmayan uygulamaları da YouTube ve Facebook gibi düşünün.
Tam olarak böyle olmasa da anlamanızda yardımcı olabilir.
dApp nedir dendiğinde temel olarak merkezi olmayan uygulamalar akıllı kontratları ve blockchain'i kullanıcı dostu bir yolla kullanmamıza olanak sağlıyor. "dApp nedir?" rehberimizde daha önce verdiğimiz örnekte ev satmak için akıllı kontrat kullanmıştık hatırlarsanız. Bu bağlamda dApp'i telefonunuza indirip veya PC üzerinden kullanıp evin fiyatını belirleyebilir, ayrıntıları girebilir ve fotoğraf yükleyebilirsiniz.
dApp'te birisi "satın al" tuşuna bastığında dApp ETH'yi akıllı kontrata gönderir.
dApp Nasıl Yapılır?
Merkezi olmayan uygulamalar artık birçok farklı blockchain'de bulunsa da dApp nasıl yapılır merak edenler için Ethereum hala en popüleri. İşte bu yüzden sıklıkla "Ethereum dApp" ifadesiyle karşılaşabilirsiniz.
dApp nasıl yapılır veya akıllı kontrat nasıl oluşturulur öğrenmek isteyenler Ethereum'un programlama dili olan Solidity'i öğrenmeliler.
Ethereum'un ardındaki geliştiriciler Solidity'i Java veya Python gibi daha temel dilleri bilen kişilerin anlayabileceği şekilde tasarladılar. dApp nasıl yapılır merak ediyor ve Solidity öğrenmek istiyorsanız Space Doggos programımızı kullanabilirsiniz!
Space Doggos, Solidity'nin temellerini eğlenceli bir şekilde öğreten adım adım işlenen bir ders. Adımları takip edip ve kendi oyununuzu oluşturun! Yeni başlayanlar için özel olarak tasarlandı. Kodlama dillerini öğrenmek zaman zaman sıkıcı olabildiğinden eğlenceli hale getirdik!
Merkezi Olmayan Uygulamaların Gerçek Dünyadaki Örnekleri
dApp nedir artık iyi biliyorsunuz. dApp'lerin akıllı kontratlar kullandığı ve Solidity programlama dilinden faydalandığı konusunda da bilgi sahibisiniz. Ethereum Virtual Machine daha 2015'te yayınlanmış olsa da pek çok merkezi olmayan uygulama mevcut. Gelin birlikte şu anda erişebileceğiniz üç popüler dApp'e göz atalım:
Etherisc
Etherisc seyahat sektörüne güç katan merkezi olmayan bir uygulama! dApp ne işe yarar dendiğine ön planda yer alan örneklerden olan Etherisc dApp'i kullanıcılara uçuş gecikmeleri ve iptalleri için sigorta alıp satmalarınısağlıyor. Ethereum blockchain'ini kullnarak açık veri tabanı üzerinden tüm sigorta anlaşmalarını görüntülemek mümkün.
Sigorta anlaşması yapıldığında değiştirilmesi imkansız. Her risk seviyesinden satın alınabilecek birçok farklı sigorta paketi mevcut.
Merkezi olmayan yapı burada kullanıcılara olay gerçekleştiği anda anında ödeme alma imkanı sağlıyor. Doğru duydunuz; anında ödeme! Hepsi merkezi olmayan uygulamaların avantajından faydalandığı akıllı kontrat teknolojisi sayesinde.
Golem
Golem projesi merkezi olmayan yapıyı bir üst düzeye taşıyor. Golem dApp'i kullanıcılara kendi token'ı olan GNT karşılığında bilgisayar güçlerini kiralatma imkanı sunuyor.
Eşler arası bazda insanlar başka bir kullanıcının bilgisayarı gücünü kiralayabilir. Tüm işlemler Golem ağından tamamen bağımsız gerçekleşiyor. Bu sayede platformun merkezi olmayan bir yapıda işlemesi güvence altına alınıyor.
Did you know?
Kriptoyla daha zeki ve daha zengin mi olmak istiyorsunuz?
Abone Olun - Her hafta yeni açıklayıcı kripto videoları yayınlıyoruz!
What is Yield Farming in Crypto? (Animated Explanation)
Ethlance
Ethlance platformu freelance pazarını merkezi olmayan bir hale dönüştürmeyi hedefliyor. Becerilerini ve uzmanlığını internet üzerinde sunmak isteyenler normalde üçüncü parti kullanır. Sonuç olarak hem freelancer hem de müşterinin ücret ödemesi gerekir. Bazı platformlar toplam proje değerinin %20'sine kadar ücret alabiliyor. İnanılmaz fazla!
Merkezi olmayan bir sistemde çok daha iyi çalıştığından Ethlance oluşturuldu! Ethlance dApp olduğundan freelancer'lar ve işverenler işlemler için akıllı kontratları kullanıyor. Bu sayede aracıya ücret ödemek gerekmiyor! Ayrıca insanlar hem vaktinde hem de işi bitirdiğinde ödeme alıyor. İki taraf için de iyi.
Gelecekte dApp'i Neler Bekliyor?
dApp nedir öğrendiğinize göre dApp'leri gelecekte sizce neler bekliyor? Şu anda üzerinde çalışılan 1000'den fazla merkezi olmayan uygulama var. Çoğu dünyayı daha saydam ve adil bir yer haline getirecek. Blockchain topluluğu merkerzi olmayan uygulamaların sektörleri değiştireceğine, siyaset ve kumardan enerji ve muhasebeye pek çok şeyi etkileyeceğine inanıyor.
Akıllı kontrat nedir öğrendiğiniz için gelin iki sektör (enerji ve siyaset) adına merkezi olmayan uygulamaların nasıl fayda sağlayacağına bir bakalım.
Enerji
Elektrik herkesin ihtiyaç duyduğu nadir bir kaynak. Maalesef enerji sektörü çoğunlukla dev şirketler tarafından kontrol ediliyor. Bu şirketlerin tek hedefleri olabildiğince para kazanmak.
İşte bu yüzden insanların elektriğe erişmek için pahalı ücretler ödemekten başka şansı yok. Power Ledger bu sorunu çözmek adına dApp geliştiren bir blockchain organizasyonu.
Power Ledger'ın ana fikri insanlara eşler arası piyasada ekstra elektriklerini satma imkanı sunma. Hem güneş enerjisi gibi yeşil enerjiyi teşvik ediyor hem de alıcının adil ve saydam bir fiyata ulaşmasını sağlıyor. Genellikle kardan büyük bir pay alan aracıya (dev şirketler) ihtiyacı da kaldırmış oluyor.
- İyi bilinen bir kripto borsası
- Alım satım yapılabilecek 500'den fazla farklı kripto para birimi
- İki faktörlü kimlik doğrulama
- 100'den fazla farklı kripto para birimi
- Güçlü güvenlik
- Düşük para çekme ücretleri
- Çok düşük işlem ücretleri
- Olağanüstü işlevsellik
- Mobil ticaret uygulaması
- Çok rekabetçi işlem ücretleri
- Sezgisel mobil uygulama
- 100 kata kadar kaldıraç
- Güvenli ve güvenilir
- Düşük ücretler
- İyi sayıda itibari para birimi kabul ediliyor
- Saygın borsa
- Birden fazla itibari para çeşidi kabul ediliyor
- Nispeten düşük alım satım ücreleri
Siyaset
dApp nedir sorusunun siyasetle ne alakası var diye düşünebilirsiniz. Seçimlerde oy kullanma önemli bir insan hakkı. Dünyada devletlerin oy verenleri tehdit ve şiddetle korkutmaya çalıştığını sık sık duyarız. Hatta oylama sisteminde hile yapıldığı haberleri gelir. Sonuç olaraksiyaset merkezi olmayan yapıdan ciddi anlamda faydalanabilecek bir alan.
Bir grup geliştirici bu sorunlara çözüm bulmak adına FollowMyVote'u olşturdu. İnsanlara Ethereum blockchain'ini kullanarak oy verme imkanı sunuyor. Oy verenlerin kimliği merkezi olmayan uygulama kullanarak doğrulandığından seçimler güvenli ve saydam.
FollowMyVote ile oylama sisteminde hile yapılması mümkün değil. Her oy bağımsız olarak halka açık blockchain'de doğrulanıyor ve değiştirilemiyor.
dApp nedir konusunda uygulamaların yardımcı olabileceği birçok sektör var.
Potansiyele Sahip Diğer Alanlar:
- Kumar
- Reklamcılık
- Muhasebe
- Bankacılık
- Sigorta
- Borç ve İpotek
- Kimlik Doğrulama
- Emlak
- Tabii ki çok daha fazlası!
En Trend Bulgular
Kripto Para Borsalarıyla alakalı kapsamlı yazılarımızı, rehberlerimizi ve eğitici yazılarımızı inceleyin. Bilgi sahibi olun ve buna göre karar verin!
Son Sözler
"dApp Nedir?" konulu rehberimizin amacı size merkezi olmayan uygulamaların ne olduğunu öğretmekti. Yazımızı baştan sona okuduysanız artık dApp'lerin ardındaki ana teknoloji hakkında bilgi sahibisiniz. dApp'ler (merkezi olmayan uygulamalar) blockchain'in uygulamalarıdır.
Merkezi olmayan yapının ne olduğunu ve neden önemli olduğunu da artık biliyorsunuz.
Belki Solidity öğrenmeye karar verir ve kendi merkezi olmayan uygulamanızı oluşturmak istersiniz? "dApp Nedir?" rehberimiz hakkında ne düşündüğünüzü ve merkezi olmayan yapı teknolojisinin geleceği hakkındaki görüşlerinizi duymaktan mutlu oluruz.
Space Doggos ile Solidity öğrenmeye başlayabilirsiniz! Kripto para alım satım platformu arıyorsanız kendiniz için doğru platformu seçin!
Makale Uzmanları ve Analistleri Hakkında
